ایسپیه مزگت یا مسجد سفید کدام است و تاریخچه آن چیست؟

نیایشگاه باستانی ایسپیه مزگت(مسجد سفید)|(در زبان تالشی: ایسپیه:سفید / مزگت:مسجد)مربوط به دوره ساسانیان است و در ۸۰ کیلومتری باختر شهر رشت و در کنارهٔ راست رودخانه ی دیناچال جای دارد سنگ نوشته های بنا آن را وابسته به سده ی چهارم و آغاز سده ی پنجم هجری معرفی می‌کند و سفال‌های یافت شده همگی وابسته به سده ی هشتم هجری (دوره ایلخانی) هستند.در دراز مدت عوامل گوناگون انسانی و طبیعی موجب ویرانی بنای "ایسپیه مزگت" شده‌اند،درختان جنگلی بزرگ بر بام آن رسته و ریشه‌های خود را میان دیوارها فرو برده و آنها را شکافته‌اند، رود خانه سیلابی دیناچال نیز قسمت جنوبی آن را کنده و برده است.این اثر در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

توجه

شکل نوشتاری صحیح این بنا، ایسپیه مزگت می باشد.چرا که ایسپی ispi در زبان تالشی به معنای سفید است.به نظر می رسد به کار بردن اسپی صحیح نباشد.زیرا اگر این کلمه به صورت اَسپی خوانده شود به معنای اسب است و اگر به صورت اْسپَِِی خوانده شود با عرض پوزش؛ به معنای سگ است.

---

متأسفانه بناها و مکان های زیادی در منطقه تالش به دلیل عدم اطلاعات کافی از ریشه این کلمات، تحریف شده اند که امید است مسئولین امر فرهنگ در صدد رفع این نارسایی ها در حوزه فرهنگی و باستانی تلاش کنند.

چند میوه و محصول زراعی به زبان تالشی

پژوهشگران حوزه فرهنگ می نویسند:«هر یک از اقوام وقتی در منطقه خاصی زندگی می کردند،متناسب با محیط پیرامون خود،سعی می کردند اسامی خاصی برای اشیا و محیط پیرامون به کار برند».قوم تالش به دلیل سکوت در مناطق کوهستانی و ارتباط تنگاتنگ فرهنگ تالشی با طبیعت و محیط زیست طبیعی،به نظر می رسد،اسامی تخصصی تری برای گونه های مختلف گیاهی و جانوری در فرهنگ تالشی به یادگار مانده است. در جدول زیر معادل تالشی چند میوه را ذکر می کنیم.

فارسی	تالشی	فارسی	تالشی
انگور	اَنگٚ	توت فرنگی	اِ / اِرو
هندوانه	زمَسٚتونی/خوندونه	گلابی	اُمٚبی/گٚلاوی
خربزه	خَمٚزَه	انجیر	اِنٚجی
آلوچه	اَیوٚ/اَرو/خَرو	تمشک	خنٚدلٚ/هنٚدل
گیلاس	گیلُس/گیلٚوس	پرتقال	پَرتٚخُل/پَرتٚقُل
بِه	بیٚ	گردو	ویزٚ
سیب	سِفٚ	ذرت	موچَ/موچه/اَرزونٚ

 

منظور از پیشکول pishkul و رَنده چیست و کجا استفاده می شود؟

اگر اهل کار و تلاش باشید و به پدران خود در کشت برنج در شالیزار کمک کرده باشید،حتماً می دانید که یکی از مراحل کشت برنج، پیشکول هست. پیشکول یا پیشکاول بدین صورت تعریف می شود:

بعد از شخم شالیزاد، با یک تخته بزرگ(حدود ۱.۵متری) که به وشن یا ورق فلزی بزرگ که به تیلر بسته میشد سطح ناهموار مزرعه را صاف میکردند و بعد از آن با  تخته صاف و سبکتر دیگری که دسته بلندی داشت و توسط نفر سطح پیشکول شده را با دقت بیشتری برای کشت آماده میکرد به آن رنده میگفتند.

---

زمان قدیم تخته ای به شکل خاص و حالت نیم بیضی به پشت گاو نر می بستند تا خاک شخم خورده را صاف کنند
این الات صاف کردن زمین با یک رشته خاصی به گردن گاو نر بسته می شد که به آن، کاول یا کول گویند.
شاید تلفظ صحیح این ابزار،  پشه کاول pesha. Kaoual باشد کاول که بالا به آن اشاره شد و پشه pesha. هم به معنای ابزاری که از پشت به کاول متصل می شود.

صرف ماضی سه فعل رفتن،خوردن و شنیدن در زبان تالشی مبتنی بر گویش خطبه سرایی

صرف ماضی سه فعل رفتن،خوردن و شنیدن در زبان تالشی مبتنی بر گویش خطبه سرایی
 (نزدیک به گویش تالش شمالی)

	رفتن=شِیّ	خوردن=هَردِی		شنیدن=مَسیِی
اول شخص مفرد(من)	رفتم=بْشّیم	خوردم=بَردْمِه		شنیدم=بْمَسیمه
دوم شخص مفرد(تو)	رفتی=بْشّیش	خوردی=بَرْدِه		شنیدی=بْمَسیه
سوم شخص مفرد(او)	رفت=بْشّه	خورد=بَردْشِه		شنید=بْمَسیشه
اول شخص جمع(ما)	رفتیم=بْشّیمون	خوردیم=بَردْمونه		شنیدیم=بْمَسیمونه
دوم شخص جمع(شما)	رفتید=بْشّین	خوردید=بَردونِه		شنیدید=بْمَسیونه
سوم شخص جمع(ایشان)	رفتند=بْشّین	خوردند=بَردْشونه		شنیدند=بْمَسیشونه

منظور از «روخون» rukhon در زبان تالشی چیست ؟

یکی از کلماتی که در ارتفاعات تالش بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و مربوط به یک مکان و یک محیط خاص است،«روخون»(rukhon) می باشد. این واژه برای جوانانی که ارتباط چندانی با فرهنگ سنتی تالش ندارند،ممکن است یک واژه گنگ باشد. به طور کلی مفهوم این کلمه عبارت است از:

---

به رودخانه، روخون می گویند
در جاده های کوهستانی صعب العبور که معمولا از حاشیه دره های کنار رودخانه ها،  راههای باریکی به طرف ارتفاعات توسط پیاده روها یا دامها ایجاد می شود و به آن رخا rkha می گویند و بعدا به راه مالرو و ماشین رو و صعب العبور تبدیل می شود
به چنین محل هایی،  روخان می گویند

با توجه به این توضیحات،می توان نتیجه گرفت که چوپانان قبل از اینکه وارد ییلاقات(ارتفاعات)تالش شوند،در مناطق اطراف روخون که در کنار رودخانه ها هست و مسیرش هم باریک بوده و ارتفاع آن ها کمتر از ییلاقات است،مستقر می شوند و سپس در تابستان به سمت ییلاق حرکت می کنند.

معادل«آب تره» در تالشی چیست؟

ویکی پدیا در توضیح آب تره نوشته است:

آب‌تَره، (نام‌های دیگر: کلشک، بولاغ اوتی^. علف چشمه، شاهی آبی، ترتیزک آبی) (نام علمی: Nasturtium nasturtium-aquaticum, N. microphyllum) گیاهی از تیرهٔ شب‌بوها به ارتفاع ۱۰ تا ۶۰ سانتی متر با برگ‌های کوچک به رنگ سبز تیره و گل‌های خوشه‌ای کوچک سفید و ساقه‌های خزنده است که از نقاط مختلف آن ریشه‌های کوچک و سفید خارج می‌شود و معمولاً در کنار جوی‌ها و باتلاق‌ها می‌روید. این گیاه مقدار قابل توجهی آهن، کلسیم و اسید فولیک و کمی هم ویتامین‌های ث و آ دارد.

آهن قابل جذب آب‌تره از اسفناج هم بیشتر است و به همین جهت می‌تواند در بهبود کم‌خونی مؤثر باشد. کلسیم آن نیز بیشتر از شیر و ویتامین ث آن از پرتقال بیشتر است.

---

تحقیقات جناب آقای شایگان نشان می دهد که معادل تالشی آب تره، «زُروم / زارُم یا زُم» می باشد. همچنین محله ای در منطقه کشلی خطبه سرا وجود دارد که اسمش زومَ هست و یک حالت باتلاقی دارد که محل رویش این گیاه می باشد.

مختصری پیرامون فرهنگ و زبان تالشی

وقتی که انسان‌های اولیه به صورت زبان تصویری و استفاده از نقاشی‌ها و نمادهای رسم شده روی دیوار غارها و روی سنگ‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند،به نظر می‌رسد ارتباط زمینه  تکامل انسان به سمت جامعه پذیری بوده است.آرام آرام ارتباط به صورت نمادهای قرادادی در قالب«زبان» نمود پیدا کرد. انسان‌ها برای اشیا و هر آنچه پیرامون خود می‌دیده‌اند،آواهای قرادادی تعیین کردند و بدین شکل، ارتباط وارد یک مسیر منطقی شد.
«زبان»وسیله  ارتباطی بین فرهنگ‌ها است. بدون زبان،ارتباط مؤثر نیست و تبادلات فرهنگی نیز امکان پذیر نمی‌باشد.اگر «زبان» را از انسان بگیرند،عنصر انتقال فرهنگ به نسل حاضر و نسل آینده از بین خواهد رفت و فرهنگ آرام آرام از ریل پذیرش خارج خواهد شد.
ممکن است در درون یک فرهنگ غنی، چندین خرده فرهنگ در کنار هم و البته با پذیرش فرهنگ غنی تر، ارتباط مؤثر را برقرار سازند.اما نباید فراموش کرد که حذف یک خرده فرهنگ ممکن است سیستم تعادلی بین فرهنگ‌ها را به بیراهه بکشاند.زیرا ما می‌پذیریم که در درون هر خرده فرهنگ،میلیون‌ها داستان و رازها نهفته است و این خرده فرهنگ‌ها هستند که در کنار هم،موجب پیدایی تاریخ غنی می‌شوند.
در مسیر توجه به خرده فرهنگ‌ها، تعارضاتی به منظور حفظ یک خرده فرهنگ به سایر فرهنگ‌ها می‌شود. رو کردن نقشه‌های ساختگی و بیان داستان‌ها و اشعار نمادین و ساختگی و تحریک احساسات؛همواره در بین برخی از ملل و برخی از خرده فرهنگ‌ها می‌شود. اما آنچه باید مد نظر قرار گیرد،ارتباط بین فرهنگ‌ها است. همه  فرهنگ‌ها به همدیگر ارتباط دارند و حذف یک فرهنگ موجب حذف تاریخ فرهنگ‌ها می‌شود.
تاریخ قوم کادوس به عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی که به نظر می‌رسد تالشان نیز بازمانده همین قوم اصیل هستند،باید مورد توجه و پذیرش قرار گیرد.زیرا حذف فرهنگ یک قوم،ضربه  سختی به بدنه  فرهنگی یک ملت وارد می‌کند.حفظ وطن،احترام به همنوع،احترام به زبان و فرهنگ دیگران،حراست از حریم خصوصی و هویتی خود،از جمله مواردی است که در فرهنگ تالشی به آن‌ها پرداخته شده است.
زبان تالشی به عنوان میراث فرهنگ غنی کادوسان/تالشان، همواره در طول تاریخ ایران،دچار فراز و نشیب‌هایی شده است.سرکوب‌های پی در پی به بهانه‌های متنوع،اندکی فرهنگ تالشی را به بیراهه کشانده است. اما تاریخ خود گواه فعالیت و اندیشه نیک و ساده زیستی تالشان است و این بر پژوهشگر حوزه فرهنگ  پوشیده نیست.
هدف از گردهمایی مجازی با عنوان«زبان و فرهنگ تالش»، اندیشه  بودن با هم و حفظ فرهنگ اصیل تالشی به منظور حفظ هویت و اندیشه سبز نیک اندیشی را زنده می‌کند.امرزه اندیشه  حفظ هویت و فرهنگ که یکی از دغدغه‌های بسیار مهم حوزه فرهنگ است،اهمیتش بر کسی پوشیده نیست.
اگر یک جوان تالشی با فرهنگ غنی تالشی در طول فرهنگ ایرانی-اسلامی آشنا باشد،همواره به زبان،لباس،آداب و رسوم،موسیقی سنتی و محلی افتخار خواهد کرد و  سعی خواهد کرد در حفظ این میراث فرهنگی بکوشد و وقتی یک جوان تالشی هویت خود را شناخت هیچ وقت به منظور حفظ هویت خود به فرهنگ غربی و شرقی که درون مایه آن،فرهنگ بی بند و باری است،روی نخواهد آورد. بلکه به عنوان یک ایرانی به فرهنگ«ایرانی-اسلامی» و به عنوان یک تالش به فرهنگ«تولشی» خود احترام گذاشته و در جهت اعتلای آن‌ها می‌کوشد.

امید است با استعانت از کاتب ازل، هر چه بیشتر و بهتر بتوانیم در حفظ فرهنگ و زبان تالشی کوشا باشیم.